به مناسبت روز ملی دامپزشکی
 

حال ، آینده وآبزی پروری مهر-1404 امروزه آبزی‌پروری، به یک عامل اساسی در امنیت غذایی درجهان تبدیل شده است. با این حال، با چالش‌های متعددی روبروست که پایداری و ظرفیت آن را برای تقاضای رو به رشد پروتئین حیوانی تهدید می‌کند. با افزایش جمعیت جهانی و افزایش تقاضا برای پروتئین حیوانی، آبزی‌پروری پتانسیل بالایی به عنوان یک منبع غذایی پایدار دارد. با این حال، سهم آن در تقاضای جهانی پروتئین همچنان ناچیز است . علاوه بر این، تأثیرآبزی‌پروری بر آلودگی آب‌ها و اختلال در اکوسیستم و تنوع زیستی از دیگر چالش هاست لذا پرداختن به این چالش‌ها برای تضمین بقای طولانی‌مدت آبزی‌پروری موضوعی ضروری است.

تولید آبزی‌پروری در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی در سطح جهان افزایش یافته است. رشد جهانی آبزی‌پروری به دلیل تقاضای فزاینده آن از سوی جمعیت رو به افزایش بوده و ازطریق بازار محصولات و فرآورده‌های جانبی آن هدایت می‌شود. علاوه بر افزایش جمعیت، غالبا رشد اقتصادی و افزایش درآمد با تغییر در نیازهای غذایی همراه است و منجر به افزایش تقاضا برای آبزیان و فرآورده‌های آن می‌شود. باتوجه به نگرانی‌در مورد امنیت غذایی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه با درصد بالایی از جمعیت جهان، دسترسی به غذا و سیستم مراقبت‌های بهداشتی مناسب برای جامعه انسانی ضروری است. در دنیای امروز اثرات بحث برانگیز در صنعت آبزیان شامل محیط زیست، بیماری‌های ماهی، موضوعات اقتصادی اجتماعی، پیشرفت در فناوری آبزی‌پروری، خوراک و تغذیه آبزیان ، رفاه آبزیان ، بیوتکنولوژی و اکتشاف گونه‌های جدید آبزی‌پروری می باشد . اثرات آلاینده‌ها، تغییرات دما و گونه‌های جدید برخی از چالش‌های خاص پیش روی آبزی‌پروری دریایی هستند. از طرفی مواردی مانند بیماریها ، مقاومت آنتی‌بیوتیکی، اثرات تغییرات اقلیمی، ایمنی مواد غذایی نیز بایستی مورد توجه ویژه قرار گیرند .با توجه به افزایش جمعیت و تقاضا ، مقابله با این چالش‌ها نیازمند یک رویکرد مشارکتی و چند وجهی برای تضمین توسعه بلندمدت صنعت آبزی‌پروری دارد. همانطوریکه بیان گردید صنعت آبزی‌پروری نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی جهانی و برآوردکردن تقاضای رو به افزایش برای آبزی و پروتئین حیوانی ایفا می‌کند ولی شیوه‌های فعلی آن با چالش‌هایی روبروست. روش‌های ناپایدار در این بخش از جمله کاهش سطح اکسیژن در آب‌ها و آلودگی ها می تواند منجربه بی‌ثباتی گردد لذا برای حفظ سهم آبزی‌پروری پایدار در تأمین نیازهای جهانی پروتئین، اتخاذ شیوه‌های سازگار با بهداشت آبزیان ، سرو و سامان دادن به استفاده از مواد شیمیایی و همسویی فناوری و نوآوری ضروری است.

با درک مفهوم پایداری به عنوان "توانایی تأمین نیازهای فعلی بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهای خود" بسیاری از محققان، آبزی‌پروران و سازمان های دولتی معتقدند که آبزی‌پروری پایدار امکان‌پذیر است لیکن به نحوه مدیریت تولید کنندگان و بهره برداران بستگی دارد محصولات آبزی‌پروری پتانسیل تجاری بالایی در بازار بین‌المللی دارند. صادرات میگو و ماهی ارزش بیشتری نسبت به برخی دیگر از محصولات کشاورزی دارد در بسیاری از موارد درآمد حاصل از آبزی‌پروری از سایر فعالیت‌های کشاورزی ، به دلیل قیمت بالای برخی از محصولات کشاورزی وهمچنین کیفیت پروتئینی برخی از گونه‌های آبزی، بیشتر است .

بازارها، تجارت و میزان مصرف، به شدت بر رشد این بخش تأثیر می‌گذارند و البته همواره تقاضاهای مشخصی برای تولید محصولات ایمن و با کیفیت وجود دارد. در نتیجه، تأکید فزاینده‌ای بر اجرای بهتر مقررات بهداشتی و امنیت زیستی می گردد، مشخص است که این امر بدون مشارکت تولیدکنندگان در فرآیند تصمیم‌گیری و تنظیم مقررات که منجر به توانمندسازی آبزی پروران و اتحادیه های آنها و حرکت به سمت خودتنظیمی می شود، قابل دستیابی نیست و این عوامل همگی در بهبود و توانمندسازی این بخش از طریق ترویج شیوه‌های «مدیریت بهتر» تولیدکنندگان، تاثیرگذار خواهندبود .

در دنیای امروز بخش آبزی پروری به طور مداوم به دنبال راه‌های جدیدی برای استفاده از محیط‌های زمین و آب برای تولید است. دستیابی به سیستم‌های جدید نه تنها مستلزم شناسایی مناطق مناسب است، بلکه نیاز به استفاده از ابزارهایی مانند نقشه‌برداری، ظرفیت سنجی ، پایش کیفیت آب و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و پشتیبانی دارد. از طرفی نیاز به آبزی‌پروری مبتنی بر دانش به وضوح در حال افزایش است و تحقیقات ، آموزش و ترویج در آبزی‌پروری اهمیت خود را در سراسر جهان بازیافته یا در حال بازیافتن است.

در بسیاری از کشورها، توسعه تولید گونه‌های بومی برای افزایش یا بازسازی ذخایر، همچنان ادامه دارد و ممکن است در آینده به عنوان وسیله‌ای برای بهبود معیشت افرادی که به شیلات متکی هستند، ترویج شود. آشکار است که استفاده از گونه‌های بومی، خطرات بیماری در تولید آبزی‌پروری را کاهش داده و ثبات بیشتری را برای آن فراهم کرده است. تولید بذر گونه‌های بومی در حمایت از افزایش ذخایر آب‌های داخلی ادامه دارد ولی با این حال کشورها به ارائه گونه‌ها یا سویه‌هایی خاص و جدید برای آبزی‌پروری به ویژه گونه های با ارزش بالا نیز ادامه می‌دهند.

در حال حاضر به جای عملکرد بالا در واحد سطح، بیشتر بر پایداری و رقابت‌پذیری کلی تمرکز می شود و یکی از حوزه‌های کلیدی مورد توجه، بهبود بهداشت آبزیان است. از آنجایی که عوامل بیماری‌زا و بیماری‌ها باعث خساراتی در آبزی‌پروری می‌شوند لذا تأکید زیادی بر کاهش مرگ و میر و تلفات ناشی از بیماری‌ها می گردد. این روند نه تنها بر تولید و عملکرد تمرکز دارد، بلکه موضوعاتی همچون دستیابی به نهاده‌ها و خوراک باکیفیت و سالم را نیز در بر می‌گیرد. تأثیر ترکیبی همه این فرآیندها ، هدایت به سمت مدیریت بهبود یافته یا بهتر است.

با ارائه استانداردهای سختگیرانه برای صادرات محصولات آبزیان ، به ویژه با هدف بهبود ایمنی مواد غذایی، بدیهی است که توانایی کشورهای مختلف برای تجزیه و تحلیل "آلاینده‌ها" یا "باقیمانده‌ها" نسبت به میزان دقت مورد نیاز کشورهای واردکننده، متغیر است. این موارد شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، آفت‌کش‌ها و فلزات سنگین می‌شود. علاوه بر این، توانایی هر کشور برای اعمال مفاهیم HACCP در سیستم‌های تولید، به عنوان پیش‌نیازی برای پرداختن به قابلیت ردیابی مورد نیاز، نیز متفاوت است. اگرچه تلاش‌هایی برای هماهنگ‌سازی استانداردها، بر اساس گروه‌بندی منطقه‌ای یا فرا منطقه ایی صورت گرفته است یکی دیگر از موضوعاتی که در آبزی پروری مدرن مطرح است اصلاح ژنتیکی است . بهبود ژنتیکی مستلزم مدیریت منابع ژنتیکی گونه‌های آبزی پرورشی، از جمله گونه‌های بومی و گونه‌های جدید است. پیشرفت‌های قابل توجهی برای اصلاح ژنتیکی و بهبود گونه‌های کلیدی از طریق پرورش انتخابی، هیبریداسیون، اصلاح مجموعه کروموزوم‌ها و فناوری‌های پیشرفته مهندسی ژنتیک صورت گرفته است. ویژگی‌های مهم برای بهبود ژنتیکی شامل نرخ رشد، راندمان تبدیل، تحمل پذیری ، مقاومت در برابر بیماری و شکل بدن است. پیشرفت‌های اخیر در اهلی‌سازی و بهبود ژنتیکی ماهیان و سخت‌پوستان دریایی حاصل شده است. آبزی‌پروری به عنوان سریع‌ترین بخش در حال رشد در صنعت تولید مواد غذایی در سطح جهان، شاهد بروز و ظهور مجدد بیماری‌های عفونی آبزی است که به دلیل جهانی شدن، پایداری این بخش را تهدید می‌کند.

آبزی‌پروری با تنوع گسترده‌ای از نظر گونه‌های پرورشی، محیط‌ها، سیستم‌ها و شیوه‌های اتخاذ شده مشخص می‌شود لذا این بخش همواره درگیر طیف وسیعی از خطرات است که در این خصوص می‌توان از طریق استراتژی‌های مختلفی از جمله پیشگیری، کنترل و درمان ازبروز و شیوع آنها جلوگیری کرد . کاهش بار بیماری با بهبود بهداشت آبزیان و شیوه‌های امنیت زیستی منجر به تولیدی سالم و ایمن برای امنیت غذایی، سلامت مصرف‌کننده، توسعه اقتصادی، میزبان‌های مقاوم و پایداری بخش آبزی‌پروری خواهد گردید .

کاهش بار بیماری‌ها، بهبود بهداشت در سطوح مزرعه و ملی، به حداقل رساندن شیوع جهانی بیماری‌ها، ، بهینه‌سازی مزایای اجتماعی-اقتصادی حاصل از آبزی‌پروری، جذب فرصت‌های سرمایه‌گذاری در آبزی‌پروری و دستیابی به اهداف سلامت واحد - سلامت اکوسیستم و جامعه انسانی و آبزیان پرورشی موارد زیربنایی هستند که مورد توجه سازمان های جهانی برای آبزی پروری مدرن است و برهمین اساس استفاده از رویکردهای مبتنی بر خطر ، مشارکت های دولتی –خصوصی ، تاب آوری در برابر آسیب پذیری های امنیت زیستی ، درک بهتر و آگاهانه از سه گانه ارتباط بین عامل بیماریزا و جمعیت آبزی مستعد و محیط مفهوم پیدا می کند . سلامت آبزیان توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها تهدید می‌شود و تأثیرات مخربی بر آبزی‌پروری و اکوسیستم‌های آبی دارند. این تهدیدات معمولاً از طریق افراد، آب، پرندگان و سایر آبزیان وارد می‌شوند. شیوه‌های خوب امنیت زیستی آبزیان ، به کاهش خطرات ورود آفات و بیماری‌ها به سیستم و شیوع آنها کمک می‌کند پس بر اهمیت حیاتی بهداشت و امنیت زیستی در پیشرفت صنعت آبزی‌پروری، در نتیجه تقویت امنیت غذایی و رشد اقتصادی تأکید می‌شود. از سویی، استراتژی‌های ضروری مانند تشخیص پیشرفته، واکسیناسیون، محرک‌های ایمنی و نقش آنها در پیشگیری و کنترل مؤثر بیماری ها بعنوان منبع ارزشمندی مطرح هستند . مدیریت موفقیت‌آمیز بهداشت آبزیان از طریق پیشگیری از بیماری، کاهش بروز بیماری‌های عفونی و کاهش شدت بیماری در هنگام وقوع آن انجام می‌شود. جلوگیری از تماس بین ماهی‌های حساس و عامل بیماری‌زا باید یک هدف اساسی باشد تا از شیوع بیماری‌های عفونی جلوگیری شود.

سه اقدام اصلی برای دستیابی به این هدف شامل : استفاده از منابع آب عاری از عوامل بیماری‌زا ، استفاده از ذخایر عاری از عوامل بیماری‌زا و توجه دقیق به بهداشت و امنیت زیستی آبزی پروری می باشد . اجرای این اقدامات، مواجهه آبزی با عوامل بیماری‌زا را کاهش می‌دهد. البته عوامل خاصی مانند تراکم بیش از حد، حساسیت آبزی را به عفونت و انتقال عوامل بیماری‌زا افزایش می‌دهد. به همین دلیل، بسیاری از عوامل بیماری‌زایی که در آبزیان محیط وحشی ایجاد بیماری نمی‌کنند می‌توانند باعث شیوع بیماری با میزان مرگ و میر بالا در سیستم‌های تولید آبزی با تراکم بالا شوند.
در امنیت زیستی ورود عوامل بیماری‌زا به داخل تأسیسات، گسترش عوامل بیماری‌زا در سراسر تأسیسات و شرایطی که باعث افزایش حساسیت به عفونت و بیماری می شوند حذف و یا بشکل چشمگیری کاهش می یابد . یکی از اجزاء مهم امنیت زیستی برای جلوگیری از تماس با عوامل عفونی ، قرنطینه است که هنگام انتقال آبزی از یک منطقه به منطقه دیگر استفاده می‌شود و بدین شکل تمام آبزیان جدید قبل از ورود به جمعیت‌های تثبیت شده، قرنطینه می‌شوند. آبزیان تحت قرنطینه برای مدت زمان مشخصی قبل از رهاسازی در تماس با جمعیت ساکن، ترجیحاً در یک منطقه جداگانه با تجهیزات اختصاصی، ایزوله می‌شوند و آبزیان جدید تا زمانی که سلامت آنها تایید نشود در قرنطینه باقی می‌مانند. در برخی موارد توصیه می‌شود آبزیان جدید ،قبل از اضافه شدن به سیستم اصلی، به مدت 45 روز در یک مخزن ایزوله قرنطینه شوند و در طول قرنطینه، از نظر علائم بیماری تحت نظر قرار‌گیرند .
می بایست از تراکم بالای ذخیره‌سازی خودداری گردد .تراکم بالا باعث استرس می‌شود و ممکن است حتی اگر سایر عوامل محیطی قابل قبول باشند، بروز بیماری را افزایش دهد. همچنین، تراکم بالای ذخیره‌سازی، احتمال ضایعات پوستی را افزایش می‌دهد که سبب ورود عوامل بیماری‌زای مختلف گردد . به طور منظم آلاینده‌ها ( غذای خورده نشده ، مدفوع و سایر ذرات آلی ) از آب حذف شوند . آبزیان مرده یا در حال مرگ باید به سرعت حذف شوند زیرا می‌توانند به عنوان منابع بالقوه بیماری برای آبزیان باقی مانده عمل کنند و یا هنگام تجزیه، آب را آلوده نمایند .
برای بهبود سلامت و کاهش اثرات بیماری، افزودنی‌های غذایی و محرک‌های سیستم ایمنی تجویز شوند. چنین رژیم‌های غذایی حاوی مواد مختلفی هستند که برای بهبود سلامت و مقاومت در برابر بیماری مهم هستند. طیف گسترده‌ای از محصولات و مولکول‌ها، از جمله محصولات گیاهی طبیعی، محرک‌های سیستم ایمنی، ویتامین‌ها، میکروارگانیسم‌ها، اسیدهای آلی، روغن‌های ضروری، پری‌بیوتیک‌ها، پروبیوتیک‌ها، سین‌بیوتیک‌ها، نوکلئوتیدها، ویتامین‌ها و غیره وجود دارد .
برای پیشگیری از بیماری، آبزی بایستی بر اساس سن و گونه جداسازی گردد زیرا حساسیت به عوامل بیماری‌زای خاص با افزایش سن متفاوت است و برخی عوامل بیماری‌زا مختص برخی از گونه‌ها هستند.

در یک نگاه عمیق آنچه آشکار است ، برنامه‌های بهداشت آبزیان برای تضمین سیستم‌های تولید پایدار ضروری می باشد دامپزشکان، متخصصان بیماریهای آبزیان و سایر فعالان نقش مهمی در تضمین تولید آبزیانی دارند که برای مصرف انسان ایمن هستند و به طور مناسب برای برآورده کردن الزامات تجارت بین‌المللی تایید وگواهی می شوند.

همانگونکه اشاره گردید در دنیای امروز عوامل خطر در حال افزایش هستند، بسیاری از ویژگی های آبزی پروری با ظهور و شیوع بیماری آمیخته است ، شرایط اقلیمی و آب و هوا در حال تغییر است ، احتمال بروز بیماریهای جدید و ناشناخته وجود دارد لذا مسئولیت مشترک برای بهبود سلامت و رفاه آبزیان در سراسر جهان بیش از پیش بعنوان یک ضرورت احساس می شود. برای دستیابی به یک سیستم جهانی قوی در بهداشت و مدیریت بیماریهای آبزیان ، نیاز مبرمی به اقدام هماهنگ و مشارکتی در سطح بین المللی و جامعه جهانی وجود دارد. هرگونه تلاش برای بهبود سلامت آبزیان بایستی فراگیر بوده تا بهبود معیشت، تغذیه جمعیت رو به رشد جهان، فراهم کردن فرصت‌هایی برای امنیت شغلی و غذایی و کمک به آینده‌ای پایدار جهانی فراهم گردد